Η συστράτευση φορέων σε όλο τον κόσμο, με σκοπό τη μείωση των νεκρών από τροχαία, θα μπορούσε να πει κάποιος ότι λίγα έχει επιτύχει. Οι εκστρατείες με ορίζοντα 20ετίας καταλήγουν στον απολογισμό τους ότι «τελικά δεν τα καταφέραμε». Ξεκινώντας ταυτόχρονα την επόμενη, ανάλογης διάρκειας, εκστρατεία με την ελπίδα «αυτή τη φορά να τα καταφέρουμε»…
Το ερώτημα «γιατί;» στοίχειωνε την προσωπική μου πορεία για τη βελτίωση της οδικής ασφάλειας εδώ και 25 χρόνια. Χάνοντας φίλους ή γνωστούς που ήταν «υπεράνω υποψίας», το φορτίο γινόταν πιο βαρύ. Πριν από μια πενταετία ο γρίφος άρχισε να ξεδιαλύνεται.
Αναζητώντας τη λύση στον «άνθρωπο», σε σεμινάρια για τον ανθρώπινο εγκέφαλο και σε συζήτηση με γιατρούς, νευρολόγους και ψυχολόγους, άρχισε να φωτίζει το τοπίο. Πλέον απέκτησα ξεκάθαρες απαντήσεις, όπως και τη διαδρομή που οδηγεί στην ουσιαστική λύση του γρίφου.
Ισχύει ότι σήμερα υπάρχει βελτίωση της εικόνας και των αριθμών. Δυσανάλογη όμως με την προσπάθεια και σε μεγάλο βαθμό ανεξήγητη. Με αποτέλεσμα από τις πρακτικές που εφαρμόζονται στις μέρες μας να εντείνονται εκείνες που δείχνουν να έχουν αποτέλεσμα και οι άλλες απλά να διαφοροποιούνται, «μήπως τώρα πιάσει».
Η αστυνόμευση είναι το μόνο σίγουρο μέτρο ως προς το αποτέλεσμα. Αν ο οδηγός φοβάται, το πρόστιμο, ότι θα χάσει το δίπλωμά του, το κόστος γενικότερα, θα συμμορφωθεί. Για όσο διάστημα κρατά η αστυνόμευση, όμως, καθώς δεν έχει βελτιωθεί κάτι, παρά μόνο προσωρινά περιορίζεται.
Η βελτίωση των οδών είναι εξ ορισμού θετικό μέτρο. Με μεγάλο κόστος, μειώνει τις συνέπειες που έχουν τα ατυχήματα, στο περιβάλλον όμως όπου παρατηρούνται τα λιγότερα, τους αυτοκινητόδρομους.
Τα περισσότερα θανατηφόρα εξακολουθούν να σημειώνονται σε αστικό και περιαστικό περιβάλλον και με χαμηλές ταχύτητες. Άλλωστε η συμμετοχή του παράγοντα Δρόμος (και εξωτερικό περιβάλλον) ενοχοποιούνται σε ποσοστό μικρότερο του 1%. Ωστόσο, καλώς εξακολουθούν να βελτιώνονται…
Ανάλογα μικρό ποσοστό συμμετοχής έχουν και τα οχήματα. Βελτιώνοντας το μέσο, τα οχήματα, μειώνεις ένα ήδη μικρό ποσοστό. Ωστόσο, καλώς εξακολουθούν να βελτιώνονται…
Η συζήτηση καταλήγει για μία ακόμη φορά στον άνθρωπο. Τον παράγοντα που κατά περισσότερο από 95% ευθύνεται για τις συνθήκες πρόκλησης ενός τροχαίου. Ο οδηγός σήμερα βομβαρδίζεται από μηνύματα για την οδική ασφάλεια και τη συμπεριφορά του στον δρόμο, με ποικίλους τρόπους.
Κι εδώ έρχεται το ερώτημα: Πώς γίνεται το είδος με τα ισχυρότερα ένστικτα επιβίωσης στον πλανήτη, ο άνθρωπος, κάθε 24 δευτερόλεπτα να χάνει κάποιο μέλος του σε τροχαίο. Ετησίως 1,35 εκατομμύρια. Σε μια δεκαετία 13,5 εκατομμύρια. Δηλαδή, από το 2010 έως σήμερα έχει αφανιστεί μια Ελλάδα μαζί με τους κατοίκους εξωτερικού…
Η θλιβερή διαπίστωση που κάνουμε σήμερα είναι ότι οι επικοινωνιακές καμπάνιες, τα μηνύματα που δέχεται ο ανθρώπινος νους, που σκοπό έχουν να τον συνετίσουν ως προς την οδηγική του συμπεριφορά, στην πραγματικότητα έχουν το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα.
- Δείχνεις σε κάποιον ένα τσαλακωμένο αυτοκίνητο με αίματα στις λαμαρίνες και στην άσφαλτο.
- Πας επίσκεψη σε ένα νοσοκομείο που είναι γεμάτο τραυματίες από μοτοσυκλέτες.
- Λες σε κάποιον να μην τρέχει και ότι η ταχύτητα σκοτώνει.
- Ζητάς να μη μιλά στο κινητό.
- Εξορκίζεις κάποιον να μην πίνει αν πρόκειται να οδηγήσει, δείχνοντας ένα σχετικό περιστατικό ή video.
- Του παρουσιάζεις έναν άνθρωπο σε αναπηρικό αμαξίδιο, έπειτα από τραυματισμό σε τροχαίο.
- Του φοράς παραμορφωτικά γυαλιά που τον κάνουν να παραπατάει για να δει πώς είναι όταν είναι μεθυσμένος.
- Δείχνεις μια μοτοσυκλέτα κομμένη στα δύο και ενημερώνεις ότι ο οδηγός της και ο συνεπιβάτης είναι νεκροί.
Η λίστα μπορεί να συνεχιστεί επί μακρόν. Στην πραγματικότητα κάθε ένα από αυτά τα «μηνύματα» το μόνο που καταφέρνει, τελικά, είναι να ενισχύει την πεποίθηση και τη βεβαιότητα του ακροατή/θεατή να συνεχίσει αυτό που ο ίδιος ήδη κάνει. Είτε πίνει, είτε τρέχει, είτε παραβιάζει τους κανόνες οδικής κυκλοφορίας, είτε όλα αυτά μαζί.
Η εξήγηση
Ο άνθρωπος είναι ένα αγελαίο ον. Το πρόγραμμα στον εγκέφαλό του εδώ και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια περιλαμβάνει την ανάγκη να τοποθετηθεί ιεραρχικά ως μέλος μίας αγέλης. Πόσοι είναι «πάνω» από εμένα και πόσοι είναι «κάτω» από εμένα. Τα κριτήρια είναι ηλικιακά (εύκολο), κοινωνικά (σχετικά εύκολο), περιουσιακά (ευδιάκριτο), επαγγελματικά (πιο δυσδιάκριτο), αθλητικά (μετρήσιμο). Αξιολογούμε και τοποθετούμε τον εαυτό μας απέναντι στα υπόλοιπα μέλη της εκάστοτε αγέλης ανάλογα με το πόσο υπερέχουμε από τα άλλα μέλη.
Σε αυτή τη διαδικασία, η προσοχή μας και το ενδιαφέρον μας στρέφεται μόνο στα «ανώτερα» μέλη, καθώς τα κατώτερα είναι ήδη «κάτω» από εμάς. Παλεύουμε μια ζωή να γίνουμε καλύτεροι. Από ποιους; Όχι πάντως από τους ήδη «χειρότερους» ή υποδεέστερους από μας.
Όταν λοιπόν κάποιος λαμβάνει κάποιο από τα παραπάνω ερεθίσματα και άρα κρίνεται στην αγέλη των «οδηγών», δύο πράγματα εξακολουθούν να συμβαίνουν στον αρχέγονο και ισχυρότερο όλων «ερπετοειδή εγκέφαλο». Που αποφασίζει αυτόβουλα και δρα χωρίς να επιδέχεται επεξεργασία.
Πρώτον, ασυνείδητος στόχος του γίνεται να ανελιχθεί στην ιεραρχία της αγέλης και, δεύτερον, του είναι παντελώς αδιάφοροι όσοι είναι «κάτω» από αυτόν. Ιδιαίτερα δε, οι αδυναμίες των από «κάτω» ενισχύουν τη δική του «υπεροχή» και τον αέναο στόχο της ανέλιξης στην ιεραρχία της αγέλης.
Όσο και αν η λογική και η σύγχρονη σκέψη συνηγορούν προς το επιθυμητό, στην πραγματικότητα τα μηνύματα του είδους και οι διεργασίες είναι εκείνες που τελικά κατορθώνουν το αντίθετο. Ενώ ο ίδιος γνωρίζει τι πρέπει να κάνει και στη ρητορική του επιχειρηματολογεί και προς τους άλλους αναπτύσσει τα «σωστά», στα χαμηλότερα τμήματα του εγκεφάλου του εξελίσσεται η ίδια διαδικασία.
Συγκεκριμένα, στη θέα ενός φρικτού τροχαίου όπου ο οδηγός ήταν και μεθυσμένος, ο αρχέγονος εγκέφαλος κάνει την απλή σκέψη: «Αυτός ήπιε, έτρεχε και σκοτώθηκε. Εγώ πίνω, τρέχω και δεν σκοτώνομαι. Άρα είμαι καλύτερος». Ενισχύεται η πεποίθησή του και συνεχίζει να κάνει αυτό που έκανε μέχρι σήμερα. Προσπερνώντας το γεγονός ότι ακριβώς την ίδια σκέψη έκανε και το θύμα, μέχρι τη στιγμή που έγινε το μοιραίο.
Αυτή η θανατηφόρα διεργασία στον εγκέφαλο έρχεται να ενισχυθεί από μία ακόμη αρχέγονη λειτουργία, απαραίτητη για την ασφάλεια και επιβίωσή μας. Όταν ακολουθούμε ένα μοτίβο και αυτό είναι επιτυχές, δηλαδή δεν μας βλάπτει, αλλά αντίθετα μας ευχαριστεί, αυτό το μοτίβο παίρνει την έγκριση του «καλώς έχειν» και προκρίνεται ως ασφαλές. «Μέχρι τώρα τα καταφέρνω μια χαρά έτσι, άρα αυτό είναι κάτι που λειτουργεί, άρα οφείλω να το εμπιστευτώ και στη συνέχεια της ζωής μου».
Η έκθεση και επικοινωνία (άστοχων όπως φαίνεται) παραδειγμάτων, προκαλεί επεξεργασία βασισμένη μόνο σε αυτές τις λειτουργίες του εγκεφάλου μας. Όσο πιο απειλητικές δείχνουν για τη ζωή μας τόσο περισσότερο ενισχύεται η ανάγκη να εμπιστευτούμε κάτι, αυτά που ήδη κάνουμε. Μέχρι σήμερα…
Μια προσέγγιση και μηνύματα που αποκαλύπτουν αυτές τις διεργασίες και δεν στοχεύουν στον παραδειγματισμό αποτελούν τη μόνη διέξοδο από τη δίνη στην οποία βρίσκονται σήμερα οι προσπάθειες για τη μείωση των τροχαίων…
