Η ανάγκη και επιθυμία της συνύπαρξης με το υγρό στοιχείο, συγκεντρωμένο ή σε ροή – θάλασσα, λίμνες, ποτάμια – και το ανάγλυφο που ακολουθεί και διαμορφώνει, έφερε και την ανάγκη της μεταφοράς σε αυτό.
Το κολύμπι είναι η μία περίπτωση. Το πιο κοντινό σε αυτό, χωρίς να είσαι μόνιμα μέσα στο νερό, είναι κάτι απλό που απλώς επιπλέει και μπορεί να αντέξει το βάρος ενός ανθρώπου. Ένας κορμός για παράδειγμα.
Κάτι που να οδηγείται καλύτερα από έναν απλό κορμό είναι ένας κορμός με ένα κουπί. Συνεχίζοντας τον συλλογισμό, πολύ σύντομα θα φτάσουμε στο απλούστερο πλευστό όχημα, το απλό κανό. Μια επίπεδη σανίδα όπου ο ενδιαφερόμενος στέκεται ή κάθεται επάνω της και κωπηλατεί.
Η αμέσως επόμενη εξέλιξη του κανό είναι το καγιάκ. Που όχι μόνο επιπλέει, αλλά είναι πολύ πιο σταθερό και μάλιστα φιλοξενεί τον οδηγό στο κοίλο του, διατηρώντας και μια στεγανότητα για τον ίδιο αλλά και τα υπάρχοντά του.
Το καγιάκ χρονολογείται από τότε που ο άνθρωπος – ο γνωστός μας Homo Sapiens – κατέβηκε από τα δέντρα. Εκείνος που σκεφτόταν λίγο παραπάνω από τον Neanderthal και χρησιμοποιούσε τον νεοφλοιό του εγκεφάλου του για να επινοεί νέα πράγματα.
Ο Ηρόδοτος (484 – 425 π.Χ.) έγραφε στα ταξιδιωτικά του ημερολόγια για πλοιάρια με τα οποία μεταφέρθηκαν εμπορεύματα από την Αρμενία στη Βαβυλώνα. Τα σκάφη ήταν κατασκευασμένα από ένα ξύλινο πλαίσιο που ήταν καλυμμένο με δέρματα ζώων.
Σε κάθε γωνιά του πλανήτη παραλλαγές του καγιάκ έδιναν λύσεις μεταφοράς μέσα στο νερό, ειδικά σε δυσπρόσιτες περιοχές. Από τους Εσκιμώους στην Αλάσκα μέχρι τους Ιθαγενείς του Αμαζονίου και τους Yupik της Σιβηρίας μέχρι τους Maori της Νέας Ζηλανδίας…
Όταν το περίλαβε ο σύγχρονος άνθρωπος, αφού βρήκε άλλες λύσεις για το ψάρεμα, τη μεταφορά και τη μετακίνηση σε παράκτιες περιοχές, το έκανε… σπορ. Η πιο θεαματική μορφή του είναι το Whitewater kayaking – άγρια νερά.
Το καγιάκ έγινε και ολυμπιακό άθλημα και μάλιστα από τα παλαιότερα στη σύγχρονη ιστορία των αγώνων. Ήταν το 1924, μόλις στην 7η σύγχρονη Ολυμπιάδα, όταν οι Γάλλοι διοργανωτές κάλεσαν την ομοσπονδία κωπηλασίας του Καναδά να οργανώσει ένα νέο αγώνισμα, το κανόε-καγιάκ, ως άθλημα επίδειξης στον επερχόμενους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού.
Εκεί έγινε η αρχή με έξι αγωνίσματα, μονοθέσια, διθέσια και τετραθέσια. Αγωνίστηκαν μόλις δύο χώρες, ο Καναδάς και οι ΗΠΑ, και μοιράστηκαν τις νίκες – τρεις κάθε χώρα.
Πέρασαν 24 χρόνια και 6 Ολυμπιάδες για να μπουν στο πρόγραμμα – μόλις το 1948 – και αντίστοιχοι αγώνες γυναικών. Ακόμη 28 χρόνια πέρασαν για να διευρυνθεί το πρόγραμμα πέρα από τους αγώνες ταχύτητας. Το 1972, στο Μόναχο, μπήκε για πρώτη φορά και το αγώνισμα του σλάλομ, όμως διεξάγεται μόνιμα από το 1992 και τους αγώνες της Βαρκελώνης.
Λίγο νωρίτερα στη σύγχρονη ιστορία του καγιάκ, το 1955, ο Γερμανός Herbert Baschin έφτιαξε στη Στουτγάρδη το πρώτο πολυεστερικό καγιάκ. Κάτι που έμελλε να αλλάξει την πορεία του εμπορικά, αθλητικά και ως δραστηριότητα.
Αρχικά αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό, καθώς ξέφευγε από την παράδοση και την επαφή με τη φύση. Ωστόσο, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του το έκαναν δημοφιλές στη συνέχεια και, φυσικά, επικράτησε – ειδικά στις δραστηριότητες αναψυχής, όπου το μικρό βάρος έκανε εύκολη τη μεταφορά του ενώ η στεγανότητά του ήταν επίσης ευπρόσδεκτη. Η αντοχή του σε χτυπήματα ήταν σαφώς μεγαλύτερη, ενώ η συντήρηση και επισκευή του ασύγκριτα πιο εύκολες.
Το 1973 ο Αμερικανός Tom Johnson, αγωνιζόμενος και προπονητής, σχεδίασε και άρχισε να εμπορεύεται σκάφη κατασκευασμένα από πλαστικό, πολυαιθυλένιο, σχηματισμένα σε καλούπι. Την κατασκευή ανέλαβε μια εταιρεία που έφτιαχνε πλαστικούς κάδους σκουπιδιών…
Αυτά τα σχεδόν άφθαρτα σκάφη έφεραν επανάσταση στο άθλημα και γρήγορα απογειώθηκε η δημοτικότητά τους. Οι κωπηλάτες δεν έπρεπε πλέον να επισκευάζουν συνεχώς τα σκάφη τους κατά τη διάρκεια και μετά τη χρήση.
Άρχισαν να είναι σε θέση να χρησιμοποιούν πιο ρηχά νερά, καθώς η επαφή με τα βράχια που εξείχαν δεν αποτελούσαν πια πρόβλημα. Οι «πίστες» χαράς και άθλησης διευρύνθηκαν σημαντικά, όπως και η περίοδοι μέσα στον χρόνο, αφού η χαμηλή στάθμη των νερών δεν αποτελούσε πια πρόβλημα.
Στη συνέχεια ήρθε η εξειδίκευση. Διαφορετικές δραστηριότητες απέκτησαν τη δική τους εξέλιξη σε υλικά και οι συνθήκες «αγρίεψαν». Ειδικά με την εμφάνιση – το 1980 – των playboats, με μήκος 2,2 μέτρων, όπου ο κωπηλάτης γινόταν ένα με το σκάφος.
Οι βασικές κατηγορίες των καγιάκ άγριων νερών είναι πέντε, κάθε μία με το δικό της ιδιαίτερο σκάφος.
Το Riverrunning (μία λέξη) αποτελεί την πιο διαδεδομένη και ευπροσάρμοστη μορφή. Το κατέβασμα ενός ποταμού απαιτεί καλό προσανατολισμό και προσεκτική επιλογή της διαδρομής, που συχνά κρύβει και σοβαρές παγίδες.
Απαιτεί αρκετή εμπειρία καθώς οι αλλαγές κατεύθυνσης δεν γίνονται απλά κωπηλατώντας και στρέφοντας το σκάφος, αλλά και με τη χρήση των σταθερών στοιχείων που εκτρέπουν την πορεία προς την επιθυμητή κατεύθυνση.
Σε σχέση με τα άλλα είδη, τα σκάφη του riverrunning είναι πιο μακριά (2,85 m) και στενά (0,63 m), ώστε να χωρούν στα στενά περάσματα, αλλά και να δίνουν σταθερότητα στην πορεία.
To Creeking είναι η πιο ευρεία κατηγορία καθώς πλέον, πέρα από τις δυνατότητες των προηγούμενων, μπαίνουν στο παιχνίδι και τα απότομα κατεβάσματα, ακόμη και μικροί καταρράκτες. Κατάλληλο για ποτάμια με μεγαλύτερο βαθμό κλίσης (20 m ανά χιλιόμετρο), είναι φαρδύτερο και πιο ογκώδες, ώστε να προσφέρει καλύτερη πλευστότητα.
To Slalom είναι ένα αυτόνομο είδος και το πιο τεχνικό αλλά και απαιτητικό από τον αθλητή. Εμπειρία και καλή φυσική κατάσταση είναι προαπαιτούμενα, καθώς η προσπάθεια είναι διαρκής και έντονη.
Είναι ολυμπιακό άθλημα στο οποίο οι κωπηλάτες προσπαθούν να ολοκληρώσουν τη διαδρομή απέναντι στο χρονόμετρο και σε βαθμούς ποινής. Η πορεία περιλαμβάνει μια σειρά από 18 έως 25 «πόρτες», από τις οποίες πρέπει να περάσει ο αθλητής με συγκεκριμένη σειρά.
Τις πράσινες «πόρτες» πρέπει να τις περάσει κατεβαίνοντας τη ροή των νερών, ενώ τις κόκκινες πρέπει να τις περάσει κόντρα στο ρεύμα. Τα περάσματα πρέπει να είναι «καθαρά» καθώς κάθε επαφή με τα όρια της πύλης προσθέτει δύο δευτερόλεπτα στον χρόνο.
Το Playboating είναι η fun αλλά και extreme εκδοχή του καγιάκ. Γνωστό και ως Freestyle ή Rodeo, είναι το πιο τεχνικό και θεαματικό είδος. Σε αντίθεση με τα άλλα είδη οι αθλητές δεν ακολουθούν κάποια πορεία ή ροή, αλλά παραμένουν σε ένα σημείο όπου εκτελούν τις φιγούρες τους.
Άλματα, σερφάρισμα και περιστροφή του σκάφους σε όλους τους πιθανούς άξονες περιλαμβάνοντα στο πρόγραμμα. Τα τελευταία χρόνια παραλλαγές από άλματα κόντρα στο κύμα με ταυτόχρονες περιστροφές έχουν δώσει νέα διάσταση στο είδος.
Τέλος, το Squirt boating χρησιμοποιεί σκάφη μικρότερου όγκου ώστε να μπορεί να εκτελεί ειδικές κινήσεις στα άγρια νερά. Προηγήθηκε χρονικά του Freestyle, που αυτονομήθηκε χρησιμοποιώντας μικρότερα σκάφη από το Squirt.
Παρά τις διαστάσεις τους, τα σκάφη του Squirt έχουν μικρό όγκο και συχνά βυθίζονται εντελώς στη ροή του ποταμού, παραμένοντας ανάποδα ή κάτω από το νερό για αρκετά δευτερόλεπτα.
Ένα τέτοιο σπορ έχει και τα ρεκόρ του. Αξιοσημείωτο είναι αυτό του Αυστραλού Daniel Bull που, στις 7 Μαρτίου 2018, ανέβηκε τις Άνδεις με το καγιάκ του στο Ojos del Salado της Χιλής, όπου κωπηλάτησε χωρίς βοήθεια οξυγόνου στα 5.707 m. Το ρεκόρ καταγράφηκε στο βιβλίο Guinness.
Πιο σημαντική όμως – και αξεπέραστη εδώ και 12 χρόνια – είναι η βουτιά στο κενό του Αμερικανού Tyler Bradt που, σε ηλικία 23 ετών, στις 21 Απριλίου 2009, κατέβηκε με το καγιάκ του τον καταρράκτη του ποταμού Palouse, νοτιοδυτικά της Ουάσιγκτον. Το εξαιρετικά επικίνδυνο άλμα 60 μέτρων (!) είναι δυνητικά θανατηφόρο σε ενδεχόμενο μιας κακής προσέγγισης στο νερό, κάτι που ο Tyler κατάφερε να αποφύγει στη μία και μοναδική προσπάθειά του…
