Το πρόβλημα είναι γενικευμένο και δεν υπάρχουν μεγάλες διακυμάνσεις από χώρα σε χώρα και από ήπειρο σε ήπειρο. Απλά γιατί η απόσπαση προσοχής δεν είναι τίποτε άλλο από ένα στοιχείο της ανθρώπινης φύσης.
Ερμηνεύοντας τη λειτουργία του εγκεφάλου μπορούμε να καταλάβουμε πόσο προφανές είναι να συμβαίνει η «απόσπαση προσοχής» στον οδηγό με αποτέλεσμα να δημιουργούνται οι συνθήκες πρόκλησης ατυχήματος.
Οι χρόνοι κατά τους οποίους συμβαίνουν τα πράγματα «εκεί πάνω» (στον εγκέφαλο) είναι το πρώτο πράγμα που πρέπει να διερευνήσουμε για να οδηγηθούμε κάπου. Και ξεκινάμε αντίστροφα.
Για να υλοποιηθεί μια ενέργεια, οι μυϊκές ίνες των μυών που συμμετέχουν σε αυτή, έχουν δεχτεί ένα ηλεκτρικό ερέθισμα από τα νεύρα με τα οποία είναι συνδεδεμένες. Κάθε μυς αποτελείται από μερικές χιλιάδες μυϊκές ίνες. Αυτό το ηλεκτρικό ερέθισμα είναι μοναδικό για κάθε μυϊκή ίνα, ως προς τη διάρκεια, την ένταση και φυσικά τη χρονική στιγμή.
Όλες αυτές τις «εντολές» προς τον κάθε μυ, τις αποφασίζει το «κέντρο λειτουργίας» στον εγκέφαλο, το οποίο εργάζεται αδιάκοπα, όχι όμως πάντα με την ίδια χρονική ανταπόκριση. Οι αποφάσεις άλλοτε έρχονται πιο γρήγορα, άλλοτε χρειάζονται περισσότερο χρόνο.
Για να παρθεί η απόφαση να δοθεί εντολή για να κινηθεί ένας μυς, χρειάζεται να έχει προηγηθεί μια επεξεργασία δεδομένων που θα οδηγήσει στην εκάστοτε απόφαση. Κι εδώ χρειάζεται χρόνος. Που ενίοτε είναι πολύς…
Τα δεδομένα και οι πληροφορίες που θα ορίσουν την εκάστοτε ενέργεια πρέπει να φτάσουν στο «κέντρο αποφάσεων» έπειτα από ένα ταξίδι μέχρι τα αισθητήρια όργανα του ανθρώπου και από εκεί να μεταφερθούν στο κέντρο υποδοχής του εγκεφάλου.
Αν η απόφαση βασίζεται σε γνώριμα δεδομένα και είναι αυτοματοποιημένη, τότε μπορεί να διαρκέσει μόνο μισό δευτερόλεπτο. Ανάβει κόκκινο στον φωτεινό σηματοδότη και η απόφαση να αφήσουμε το γκάζι και να πατήσουμε το φρένο έρχεται αυτόματα. Αν όμως την ώρα που προσεγγίζουμε τον σηματοδότη με πράσινο γίνει γενική διακοπή ρεύματος και σβήσουν όλα τα φώτα, δεν υπάρχει αυτόματη αντίδραση και αρχίζει η επεξεργασία από το συνειδητό τμήμα του εγκεφάλου. Εδώ ο χρόνος αθροίζεται στον προηγούμενο και το σύνολο ξεπερνά τα δύο δευτερόλεπτα.
Αφήνουμε έξω από τη συζήτηση το πόσο επιμηκύνεται ο χρόνος αυτός σε διάφορες συνθήκες, κούραση, κατανάλωση αλκοόλ, ύστερα από ένα πλούσιο γεύμα κ.λπ.
Η απάντηση στον γρίφο
Θα μείνουμε μόνο στο ότι ο εγκέφαλος έχει υπόψη του ότι για να συμβεί οτιδήποτε θα χρειαστεί ένας χρόνος προετοιμασίας περί τα δύο δευτερόλεπτα. Έχοντας αυτό σαν δεδομένο, αυτό που κάνει είναι ότι προετοιμάζει κάθε φορά τα επόμενα δύο δευτερόλεπτα της ζωής μας. Τα οποία ανανεώνει διαρκώς.
Ανά πάσα στιγμή, έχουμε αποφασισμένα και προκαθορισμένα τα επόμενα δύο δευτερόλεπτα της ζωής μας. Και το ίδιο κάνουμε εντελώς φυσικά και ενόσω οδηγούμε. Αυτό το γεγονός οδηγεί σε μια σειρά από διαπιστώσεις.
– Όσο τα πράγματα κυλάνε καλά, η διεργασία αυτή του εγκεφάλου καλύπτει ικανοποιητικά τις απαιτήσεις. Με τα δεδομένα και την εμπειρία του οδηγού, σχεδιάζονται τα επόμενα δύο δευτερόλεπτα της κίνησής μας και όλα βαίνουν καλώς.
– Αν θελήσουμε να κάνουμε μια αλλαγή στην απόφασή μας, αυτή φυσικά είναι εφικτό να γίνει, όμως θα αρχίσει να υλοποιείται δύο δευτερόλεπτα από τη στιγμή της απόφασης για αλλαγή.
– Ίδιος ή και περισσότερος θα είναι ο χρόνος αν για κάποιον λόγο απαιτηθεί να γίνει «αλλαγή σχεδιασμού», δηλαδή αναθεώρηση της απόφασης και αντικατάσταση με κάποια άλλη. Π.χ. να περάσω πίσω από τον πεζό κι όχι από εμπρός του.
– Το πρώτο συμπέρασμα είναι ότι η αλλαγή σχεδίου απαιτεί έναν σημαντικό χρόνο που ξεπερνά σημαντικά τα δύο δευτερόλεπτα.
Με ταχύτητα 50 χ.α.ώ., σε αυτά τα δύο δευτερόλεπτα το όχημα θα διανύσει 28 μέτρα. Το μήκος πέντε αυτοκινήτων περίπου.
Τι σημαίνει απόσπαση προσοχής
Ο εγκέφαλος μπορεί να ορίζει διάφορες λειτουργίες ταυτόχρονα. Πέρα από τις βιολογικές διεργασίες, μπορεί να ακούει κάτι ενόσω τρώει ένα σάντουιτς και παράλληλα να οδηγεί κιόλας.
Από αυτές τις διεργασίες, η μία μόνο είναι κάθε φορά κυρίαρχη.
Όταν αποφασίσουμε να δώσουμε μια γερή δαγκωνιά στο σάντουιτς, κυρίαρχη γίνεται αυτή η δραστηριότητα και οι υπόλοιπες – μεταξύ των οποίων και η οδήγηση – περνάνε σε δεύτερη μοίρα.
Το ίδιο γίνεται όταν χτυπήσει το τηλέφωνο και στρέψουμε το κεφάλι μας να δούμε ποιος είναι.
Ομοίως όταν ανοίξουμε συζήτηση με τον διπλανό και γυρίσουμε να τον κοιτάξουμε.
Όταν αναζητήσουμε τον σταθμό στο ηχοσύστημα.
Όταν διαβάσουμε τη διαφήμιση έξω από το αυτοκίνητο.
Όταν θαυμάζουμε ένα ωραίο τοπίο και συζητάμε γι’ αυτό.
Η λίστα μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον, όμως πάντα συμβαίνει το ίδιο πράγμα.
Καταναλώνονται τα δύο δευτερόλεπτα που είχαμε προγραμματισμένα και:
– Είτε η προσοχή μου είναι κάπου αλλού για περισσότερο από αυτά.
– Είτε αυτά τα «έτοιμα» δύο δευτερόλεπτα τελειώνουν πριν οριστεί το νέο σχέδιο που βασίζεται στα νέα δεδομένα.
Το αποτέλεσμα είναι ένα: σαν να οδηγούμε στο σκοτάδι!
Μπορεί να προλάβουμε να δούμε την αλλαγή του σκηνικού εμπρός μας, αλλά δεν θα έχουμε αντίδραση γι’ αυτό πριν περάσουν δύο δευτερόλεπτα. Σε σκληρή γλώσσα, αυτό μεταφράζεται στο ότι «θα δεις από τι θα πεθάνεις, αλλά δεν θα έχεις χρόνο να αντιδράσεις».
Σε ένα εύκολο παράδειγμα σκεφτείτε ότι ενώ κινούμαστε με 50 χ.α.ώ. (μόνο…), ακριβώς τη στιγμή που στρέφουμε το βλέμμα από τον δρόμο για να ρυθμίσουμε τη θερμοκρασία στην καμπίνα το εμπρός αυτοκίνητο αρχίζει να φρενάρει.
Αυτό σημαίνει ότι εμείς συνεχίζουμε να πηγαίνουμε αφρενάριστοι, τουλάχιστον για δύο δευτερόλεπτα, συν τον χρόνο που είχαμε στραμμένο το βλέμμα μας για να ρυθμίσουμε τη θερμοκρασία. Δηλαδή τουλάχιστον για 28 μέτρα, που είναι περισσότερα από όσα χρειάζεται το εμπρός αυτοκίνητο για να ακινητοποιηθεί. Άρα προφανώς θα τρακάρουμε πίσω του, θα ανοίξουν οι αερόσακοί μας και ακόμη κι αν δεν πάθουμε κάτι, μας περιμένει αρκετή ταλαιπωρία.
Όταν μαθαίνει κανείς τένις, μία από τις πρώτες οδηγίες του προπονητή είναι να μην χάνει ποτέ το μπαλάκι από τα μάτια του. Γιατί αν το χάσει στιγμιαία, μέχρι να σταθμίσει εκ νέου τη θέση και την ταχύτητά του, θα έχει δεχτεί τον πόντο.
Με την ίδια ακριβώς λογική, μόλις χαθεί η συνέχεια της κίνησής μας στον δρόμο, όταν επανέλθουμε ξοδεύεται χρόνος μέχρι να σταθμίσουμε εκ νέου τα δεδομένα ώστε να διαμορφωθεί ένα νέο «πρόγραμμα» για τα επόμενα δευτερόλεπτα και να ανακτηθεί ο έλεγχος. Ο χρόνος που χάνεται μεταφράζεται σε μέτρα. Τα οποία, αν δεν τα έχουμε διαθέσιμα, οδηγούν σε σύγκρουση.
Τόσο απλά!
Τι χρειάζεται να κάνουμε; Απλά, όταν και για όσο οδηγούμε, η οδήγηση να παραμένει η κυρίαρχη δραστηριότητα και καμία άλλη από τις δευτερεύουσες να μην «καταφέρει» να τραβήξει τα μάτια μας από τον δρόμο.
Το «τυφλό σύστημα» καλύτερα να εφαρμοστεί για την αλλαγή σταθμού ή της τζούρας καφέ, παρά για την οδήγηση… Διαφορετικά μας περιμένει η στατιστική που λέει ότι απόσπαση προσοχής είναι σήμερα η Νο1 αιτία πρόκλησης ατυχημάτων.
